De klok staat stil voor Nelson Mandela

De klok staat stil voor Nelson Mandela. Een icoon voor de mensenrechten is overleden. Hij was hét symbool van de strijd voor vrijheid en rechtvaardigheid in de twintigste eeuw met een nagalm in de 21ste eeuw.

Van  politiek activist en gevangene werd hij de president van Zuid-Afrika. De laatste periode lag hij in het ziekenhuis, terwijl hij leed aan ouderdomsklachten en aan slechte longen, nog een overblijfsel uit zijn gevangenisperiode. Hij heeft een rijk en vruchtbaar leven geleid, maar niemand heeft het eeuwige leven. Ook Madiba niet, zoals zijn stamnaam luidt, of Tata (vader) zoals hij liefkozend werd genoemd in zijn land.

Hij heeft gezegd wat hij moest zeggen en hij heeft gedaan wat hij moest doen. Zijn nalatenschap is veilig, voor een deel, vanwege zijn integriteit en opofferingsgezindheid waar hij bekend om stond. Hij oversteeg de grenzen van racisme en toonde de wereld dat een oprechte en goedgeorganiseerde beweging niet genegeerd kon worden. 

De beweging die hij opzette bestond uit vier takken: massa-organisatie in de townships, een leger met getrainde guerillastrijders buiten het land, diplomatieve initiatieven bij de Verenigde Naties en een internationale grassroots internationale solidariteitscampagne. Het 'Free Mandela'- activisme inspireerde tot economische sancties, tot bancaire en culturele boycots met als doel het apartheidsregime en zijn aanhangers aan de andere kant van de oceaan onder druk te zetten.

De meeste inwoners van Zuid-Afrika hebben er geen moeite mee om afscheid te nemen van hem, maar sommigen van de blanke gemeenschap die hem hem nooit hebben gesteund, zijn nu bang voor een golf van wraak en beschuldigingen van een volk dat het grootste deel van zijn leven onder de economische apartheid heeft geleefd en waarvan velen nog steeds arm en zonder toekomstperspectief zijn. Alhoewel Mandela op politiek vlak triomfeerde, lukte het hem niet om de welgestelde elite op economisch vlak buiten spel te zetten. 

Columnist Justin McCarthy van de Zuidafrikaanse krant Daily Maveric schreef: "Eenieder die gelooft dat Madiba foutloos was en geen enkel verwijt te maken valt, is bijzonder naïef. Elke leider moet op een gegeven moment compromissen maken en moeilijke beslissingen nemen die tegenstrijdig zijn aan zijn eigen idealen, maar die wel het algemeen belang van de achterban dienen. Deze ideologische botsingen zijn gemeengoed, maar betekenen nog niet dat iemand zijn eigen integriteit bedriegen. Het is precies de integriteit die Madiba bij elke gelegenheid toonde en op basis waarvan hij soms lastige posities moest innemen. Hij bewandelde de weg  zogezegd."

Mandela bewandelde de weg inderdaad - en lange weg zoals hij deze zelf heeft beschreven in zijn Long Walk To Freedom -    maar de vraag rijst wat zijn rol was in de neo-liberale economische politiek Zuid-Afrika. Aan de ene kant had hij te maken met de publieke vijanden onder de Afrikaner racisten en aan de andere kant had hij te stellen met de economische 'bewakers' die het land vanuit de schaduw regeerden en die een meer verleidelijk spel speelden.

Ronnie Kasrils, die onder Mandela's commando heeft gestreden en die later Minister van Inlichtingen werd, herschreef de introductie van zijn autobiografie 'Armed and dangerous' over de economische politiek onder Mandela. "De geschiedenis zal leren of wij een gouden kans hebben laten liggen om druk uit te oefenen door zoveel concessies te doen met betrekking tot economische controle." Hij heeft het met name over de druk die het IMF uitoefende op Mandela en zijn economische adviseurs om een voorzichtige economische koers te volgen. Hij voegt er nog aan toe dat hij zelf niet buiten schot wil blijven: "Ik was net zo schuldig als de anderen omdat ik te zeer gefocust was op mijn eigen verantwoordelijkheden en de portfolio's van de regering, en dat ik de economische issues aan de ANC-experts heb overgelaten."

Mandela was de Tata, de vader, van Zuid-Afrika's democratie en een visionaire vrijheidsstrijder die velen wist te inspireren, zowel fans als vijanden. Hij was de symbolische lijm die het land bij elkaar hield -  in elk geval in de ogen van de buitenwereld -  zelfs toen het economisch minder ging en armoede en corruptie  zijn fervente supporters ook trof.

De Zuidafrikaanse Mandela haalde de scherpe kant van de strijd tussen de rassen die al zovele jaren gewoed had doordat hij vocht voor een grote verandering. Het leidde tot de vestiging van een democratische regering met een grondwet waarin de mensenrechten stevig verankerd zijn. Misschien wel de meest vooruitstrevende grondwet op het gebied van de bescherming van de mensenrechten in de wereld. .

Als 's  lands leider koos Mandela impopulaire doelen. Zo kwam hij op voor d rechten van HIV-  en aidsslachtoffers, sprak hij zich uit voor nucleaire ontwapening en tegen de oorlog in Irak.  Zijn morele aantrekkingskracht is waarschijnlijk sterker geweest dan zijn vermogen om zijn politieke doelen te behalen. Hij werd door nagenoeg elke natie in de wereld geëerd vanwege zijn integriteit en zijn bereidwilligheid om zijn overtuigingen uit te dragen. 

Maar het mooist is toch zijn bescheidenheid geweest. Mandela vroeg zelf regelmatig om hem niet als een heilige of redder te zien. Hij geeft toe dat hij fouten heeft gemaakt, inclusief zijn chauvinisme en dat hij niet genoeg tijd heeft doorgebracht met zijn familie. Hij gelooft meer in 'collectief leiderschap' en eert zijn kameraden en zijn beweging voor wie hij de successen behaalde.

Het is en blijft een wonder, dat een voormalige 'terrorist' die 27 jaar lang in de gevangenis doorbracht, president van Zuid-Afrika werd. Hoe anders is het gesteld met Obama, die al zo vaak beloofd heeft Guantanamo te sluiten. Tot nu toe blijken zijn beloftes loos te zijn. Wat dat betreft hebben de leiders behalve een pigment in elk geval geen politieke visie gemeen.